|
توصيه روز |
|
|
:: بازار کامپيوتر :: |
|
|
:: نکته آموزشی :: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
دو اثر ملی و یک میراث مشترک جهانی؛ پروندههای ایران در اجلاس دوسالانه ثبت حافظه جهانی |
| | |
| هموطن سلام- سازمان یونسکو فعالیتهای خود را در حوزه علم و آموزش و شناخت مفاهیم فرهنگی تعریف میکند و سازمانهایی مانند ایکوم هم به نوعی به این سازمان اتصال دارند. در دهههای اخیر یونسکو اقدام به کارگیری و شکلدهی روشهایی کرد تا به کمک اهرمهای قانونی به حفاظت و گسترش پدیدهها و مفاهیم فرهنگی اقدام کند و در مهمترین گام به ثبت و ضبط آثار فرهنگی بشری پرداخت. |
نهموطن سلام-شست زنده مجازی با عنوان «نگاهی به کتاب و میراث مستند جهانی» در روز یکشنبه یکم آذر 1400 خورشیدی به مناسبت هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این نشست که از دو صفحه رسمی مجازی کتابخانه و موزه ملی ملک و کمیسیون ملی یونسکو در ایران پخش شد، آقای سید احمد محیط طباطبایی، مسئول کمیته بررسی و نظارت بر حافظه جهانی به عنوان نماینده کمیته انتخاب و معرفی آثار ایرانی به فهرست میراث مستند بشری با پیمان سمندری، معاون کتابخانه و مسئول بخش پژوهش و آموزش کتابخانه و موزه ملی ملک به گفتوگو نشستند. در این نشست صحبتهایی درباره فرآیند ثبت آثار در فهرست میراث مستند جهانی و پروندههایی که در آینده به اجلاس دوسالانه معرفی خواهند شد انجام شد. همچنین به نقش کتاب و کتابخانهها در دنیای امروز و اهمیت تاریخی این بحث پرداخته شد.
سید احمد محیط طباطبایی، مسئول کمیته بررسی و نظارت بر حافظه جهانی در ایران با بیان این مطلب که کتابخانهها در معنای دقیق خود موزههایی بزرگ و جامع هستند به تبیین این گفته پرداخت که وقتی به عملکرد موزهها نگاه میکنیم، موزه جایی است که بخشی از میراث فرهنگی، تاریخی، طبیعی و هنری و در مجموع حافظه بشری را ثبت و نگهداری میکند و میشناساند و با مخاطبان خود
ارتباط آزاد برقرار میکند و این میراث و حافظه بشری را به نسلهای بعد انتقال میدهد. با این تعریف، هر کتاب حتی یک جلد از آن عملکردی موزهای دارد و بر اثر آن بخشی از میراث، اندیشه و دستآوردهای بشری در قالب علم، ادبیات، دین و موضوعهای دیگر از طریق نوشتار به خواننده و نسلهای بعدی منتقل میشود، و بنابر این کتابخانهها چه در شکل کلاسیک آن و چه متأثر از انقلاب ارتباطی کنونی که سبب پیدایش کتابخانههای دیجیتالی و مجازی شده است، به عنوان نهادی که کتابها را در خود جای دادهاند، به تمام معنا یک موزه هستند. در گذشته که پدیده و مفهوم موزه هنوز شکل نگرفته بود، کتابخانهها همان کارآیی موزهها را داشتند و از جمله آثار نفیس در آن به نمایش درمیآمد و این موضوع بهویژه در کتابخانههای وقفی که قرآنهای ارزشمند را در کنار کتابهای دیگر که آثار هنری را هم دربرمیگرفت نگهداری میکردند، نمودی بیشتر داشت. برای نمونه حرکت خیرخواهانه حاج حسین ملک در ایجاد کتابخانه شخصی و نیز کتابخانه آستان قدس رضوی هم در تداوم این سنت پدید آمدهاند.
او افزود که سازمان یونسکو فعالیتهای خود را در حوزه علم و آموزش و شناخت مفاهیم فرهنگی تعریف میکند و سازمانهایی مانند ایکوم هم به نوعی به این سازمان اتصال دارند. در دهههای اخیر یونسکو اقدام به کارگیری و شکلدهی روشهایی کرد تا به کمک اهرمهای قانونی به حفاظت و گسترش پدیدهها و مفاهیم فرهنگی اقدام کند و در مهمترین گام به ثبت و ضبط آثار فرهنگی بشری پرداخت. امروزه این فعالیتها گسترش یافته و در حال حاضر 14 گونه از پدیدههای فرهنگی و طبیعی از میراث ملموس و غیرملموس تا مناظر و میراث طبیعی و از جمله میراث مستند جهانی و حافظه بشری توسط این سازمان ثبت و ضبط و حمایت میشود تا ضمن نگهداری، به نسلهای بعدی انتقال یابد. در زمینه میراث مستند، سه گونه از پروندهها در این پروژه ثبت میشوند که عبارتند از میراث دیداری، میراث شنیداری و میراث مستند مکتوب که ایران تاکنون تنها در میراث مکتوب آثاری را به ثبت جهانی رسانده است. میراث مکتوب قابل ثبت در حافظه جهانی، انواعی گوناگون از کتاب، اسناد، نامهها، وقفنامهها، اوراق تاریخی و اقتصادی و فرهنگی و هر آنچه در قالب نوشتار بازمانده است را شامل میشود.
رییس کمیته ملی موزههای ایران در ادامه این گفتوگو به روش طرح پروندهها در نشستهای دوسالانه ثبت حافظه جهانی اشاره کرد و بیان داشت که براساس نظام سهمیهبندی هر کشور تنها امکان طرح و ثبت دو پرونده در سطح ملی را در هر نشست دوسالانه دارد، اما در زمینه طرح پروندههای مشترک منطقهای یا جهانی که چند کشور با هم آن را پیشنهاد میدهند، هیچ محدویتی وجود ندارد. این فرآیند کمک میکند تا به جای اینکه ثبت آثار منشأ بروز اختلاف میان کشورها و بهرهبرداریهای سیاسی و قومیتی شود، به توسعه روابط فرهنگی و نزدیکی سرزمینها و گروهها در سطح جهان و در یک حوزه فرهنگی و جغرافیایی بینجامد.
کمیته حافظه جهانی در ایران که مدیریت آن بر عهده رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است، کار خود را از سال 1386 با ثبت نخستین مجموعه مستند پیشنهادشده از سوی ایران که مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی بود آغاز کرد. پس از آن پرونده ثبت وقفنامه ربع رشیدی مطرح شد و این نشان از جایگاه ویژه وقف و وقفنامهها در توسعه فرهنگی سرزمین ایران و اهمیت آن در میان اسناد دارد. نخستین کتاب ثبتشده از ایران مربوط به شاهنامه بایسنغری است که دربردارنده اندیشه و اخلاق جامعه ایرانی است که هم از لحاظ محتوا و هم از منظر هنری و فن کتابسازی و زیباییشناسی اثری در خور توجه به شمار میرود و امروزه در کاخ گلستان تهران نگهداری میشود. پنج گنج یا خمسه نظامی هم اثری دیگر در این فهرست بود که به صورت مجموعهای از آثار در کتابخانهها و موزههای مختلف به ثبت رسید که از گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک هم یک اثر در آن میان قرار دارد، و بهتدریج آثاری دیگر هم به این فهرست افزوده شده است. البته پروندههای ثبتشده در سطح ملی بسیار گستردهتر از این است.
از ایران در اجلاسی که در پاییز سال جاری برگزار خواهد شد دو پرونده در سطح ملی و یک پرونده نیز به عنوان میراث مشترک آماده شده است که مورد ارزیابی و معرفی قرار میگیرد. یکی از این پروندهها، مربوط به آثار و وقفنامههای موجود در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است. پرونده دیگری که مطرح خواهد شد شامل مجموعه نامههای حکام موجود در اسناد وزارت امور خارجه ایران مربوط به قرن سیزدهم خورشیدی است. مجموعه دیگر که به عنوان میراث مستند مشترک ارایه خواهد شد و چنانچه آگاهی دارم از گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک هم اثری در آن پرونده طرح خواهد شد، نسخههای گوناگون مثنوی معنوی، یادگار ماندگار مولانا است که در کتابخانههای نقاط گوناگون جهان نگهداری میشوند.
آقای محیط طباطبایی در پاسخ به این پرسش که برای میراث و مجموعههای مکتوب و مستند پس از ثبت در فهرست حافظه جهانی چه امکانات و شرایطی ایجاد میشود که آثار دیگر از آن برخوردار نیستند، گفت که وقتی اثری در حافظه جهانی ثبت میشود، این اثر دیگر میراثی جهانی به شمار میرود و مخاطب و دنبالکنندگان آن هم بسیار فراتر از زادبوم آن خواهند بود. با این ضبط و ثبت در نخستین گام اثر امکان آن را مییابد تا بیش از گذشته معرفی شده و مورد توجه قرار گیرد؛ برای نمونه درباره اصالت، ویژگیها و نکات شاخص، اهمیت اجزای گوناگون مانند محتوای ادبی و هنری، نگارهها، خوشنویسی، کاغذسازی، جلدسازی و کتابآرایی و اینکه در زمان تولید اثر چه توسعههایی در زمینه فرهنگ و فنون آمادهسازی و ابزارها در آن حوزه فرهنگی رخ داده است، اطلاعاتی در اختیار همگان قرار میگیرد و موجب آشنایی مردم با تواناییهای هنری و فنی و ادبی یک جامعه میشود و نشان میدهد که گذشته ما چگونه بوده است! ما با این کار شناسنامهای از خودمان در دهکده جهانی ارایه میدهیم و نمونه و مدلی ایجاد میکنیم و برای نسلهای آینده. گفته میشود که بهترین حفاظت از یک پدیده فرهنگی، همان معرفی کردن آن است؛ وقتی میراثی را اینگونه معرفی میکنید دیگر همه میدانند این اثر چیست، چه ارزشی دارد، برای کدام فرهنگ است و در کجا نگهداری میشود و این سبب میشود تا نوعی نظارت و مطالبهگری اجتماعی نسبت به میراث طبیعی و فرهنگی ایجاد شود و در نهایت از این طریق یک سرمایه اجتماعی شکل میگیرد.
از دیگر سو، به لحاظ قانونی وقتی اثری ثبت میشود، باید به دقت نگهداری شود. به تازگی کمیسیون ملی یونسکو در ایران از طریق یکی از کمیتهها و نهادهای متخصص در حوزه حفاظت خود و با امضای رییس کتابخانه ملی که مدیر رسمی این فرآیندها است، نامهنگاریهایی با کتابخانههایی که این آثار در آنها نگهداری میشود را آغاز کرده تا آنها را از تمام جوانب بررسی و گزارشی جامع از وضعیت حفاظتی آنها آماده کنند. همچنین اگر مشکلی و آسیبی وجود داشت، فورا برای رفع آن اقدام میکنند و مؤسسه نگهدارنده اثر نسبت به رفع ایرادها مسئولیت دارد. اینها کف ماجرا هستند و این ثبت نتیجهها و شرایط دیگری هم دارد که در بالاترین آن، مؤسسهها و کشورهای میزبان اثر وظیفه دارند تا با کمک فنآوریهای جدید اثر را در ویترینی دیجیتال برای همه از سراسر نقاط جهان قرار دهند تا قابل مشاهده و دسترسی در هر زمانی باشد تا از سلامت آن اطمینان حاصل کنند.
این پژوهشگر میراث فرهنگی و رییس باشگاه نوروز در ادامه به اهمیت نقش کتاب و کتابخانهها نیز پرداخت و گفت که نگاه امروز میان جامعه و حاکمیت در ایران به موزه و کتابخانه، نگاه به امر مستحب است، اما تا زمانی که این به امر واجب تبدیل نشده است، در واقع آن جامعه نمیتواند به معنای درست کلمه قدم از قدم بردارد و مردم باید به این امر آگاه شوند. حتی کارخانه اتومبیلسازی ما هم باید باید مرکز اسناد و کتابخانه تخصصی و عمومی خود را داشته باشد و نیز دارای نوعی هویت موزهای باشد که از آن طریق بداند که تا این زمان چه کرده و چگونه باید پیش برود تا بتواند آیندهاش را ترسیم کند. این جایگاه باید در شکل و حدی باشد که اگر کتابخانه ملی یا کتابخانه ملک تعطیل شود، واکنش شدید اجتماعی در مقابل آن شکل بگیرد، مشابه آنچه در قبال تعطیلی انبار غله یا بهشت زهرای تهران ممکن است اتفاق بیفتد، اما در وضعیت کنونی چنین دیدگاهی نیست. البته نسبت به گذشته اوضاع خیلی بهتر شده اما تا دستیابی به نقطه شایسته فاصله خیلی زیاد است. وقتی دولتها سرمایه اجتماعی شکلگرفته اطراف پدیدههای فرهنگی را ببینند و به اهمیت آن در نزد مردم آگاه شوند، ناگزیر از حمایت و صیانت قانونی و جدی از آن میشوند. تمامی این روزها مانند هفته کتاب و کتابخوانی، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، هفته پژوهش، روز آموزش و مانند اینها برای این است که تلنگری زده شود و یادآوی بشود که ما که و چه هستیم و چگونه باید باشیم و به کجا بنا داریم برویم؟ امروزه و در معنای جدید، مفهوم سواد داشتن هم تغییر کرده که بر این اساس بخشی از جامعه ما هنوز بیسواد است. در این تعریفها، مفهوم و جایگاه کتاب هم دگرگون شده است و حالا معیار سنجش توسعهیافتگی کشورها در این است که کتاب در آن جامعه چه جایگاهی دارد و در این محدوده، چه تعداد کتابخانه و موزه و نهادهای فرهنگی وجود دارد و مخاطبان و مراجعهکنندگان آنها چه اندازه است و اعتبارهایی که برای اینها در نظر گرفته میشود و نوع برخورد با آن مؤسسهها مورد توجه قرار میگیرد. مفهوم کتابخانه در معنای درست امروزی با شکل کلاسیک آن تفاوت دارد؛ امروزه کتابخانه، فضایی است که در رشد و ارتقا، قوامبخشی و توانمندسازی یک جامعه به ویژه در مناطق دورمانده از مرکز و نیازمندتر نقشی اساسی دارد. پس نوع مسئولیت و گونه برخورد کتابخانهها تغییر یافته و دیگر یک کتابخانه صرفا جایی برای خواندن کتاب نیست و ما هم باید با این تغییر همگام شویم. در این وضعیت که دیگر کتاب و کتابخانهها امر مستحب نیستند، هر مدرسه و مکان و مؤسسهای باید دارای کتابخانه باشد و کتابخانهها محل پاتوقهای اجتماعی و تعامل افراد با یکدیگر میشوند.
در پایان گفتوگو، ایشان گریزی به کتابخانه و موزه ملی ملک هم زدند و بیان داشتند که مهمترین سرمایه هر کتابخانه و موزهای در جهان، نیروی انسانی آن است. خوشبختانه کتابخانه و موزه ملک در بیش از یک دهه اخیر از لحاظ نیروی انسانی، ارتقای سطح کیفی مناسبی داشته است و همین امر سبب شد تا این مجموعه بتواند بهتر به وظایفی که دارد عمل کند. در کنار این، ایجاد و توسعه زیرساختهای لازم نیز یکی از دستآوردهای مهم این کتابخانه و موزه بوده است. ما امروز قطعا میدانیم که وقتی قرار است یک کتاب در کتابخانه ملک ثبت شود، مسایل حفاظتی و موارد دیگر مترتب بر اثر به شکلی مطمئن و جدی پیگیری میشود که جای تشکر و تبریک ویژه برای کسانی است که این نهاد را از یک کتابخانه کلاسیک در اندازههای کتابخانهای که آماده ورود به دورانی جدید است آماده کردهاند. سرمایه این کتابخانه افزون بر نیروی انسانی آن، فضایی است که مراحل سنتی و قانونی که بر اثر وقف برای آن به وجود آمده را طی کرده و بین سنت و باور مردم و ارایه خدمات نوین، تعادلی ایجاد کرده است. یکی از ویژگیهای کتابخانه و موزه ملک، اطمینانی است که برای گروه ثبت آثار میتواند به همراه داشته باشد که در پروندههای ثبتشده کنونی در فهرست جهانی و موارد پیش رو که در دست بررسی و ارایه پیشنهاد هستند به خوبی دیده میشود. ایشان همچنین اعلام کردند که کمیسیون ملی یونسکو آماده هرگونه همکاری متقابل و بسیار نزدیک با کتابخانه و موزه ملی ملک برای ثبت و ضبط و ارایه مستندها و مکتوبهای جدید برای پروندههای آینده است.
| | | | | | |
|
|
تحليل |
|
|
:: اقتصادی :: |
|
|
:: فناوری اطلاعات :: |
|
|
:: روی خط جوانی :: |
|
|
:: ورزش :: |
|
|
:: فرهنگ و هنر :: |
|
|
:: حوادث :: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|