البته بر اساس آخرین تحقیقات ملی، در شهرها، ٤٥,٩درصد تغذیه انحصاری با شیر مادر صورت می‌گیرد. تغذیه انحصاری با شیر مادر در روستاها، ٥٠.٩درصد ثبت شده است. این در حالی است که تغذیه با شیر مادر، ایمنی کودکان را در برابر بیماری‌ها افزایش می‌دهد. درواقع تغذیه با شیر مادر باعث رشد مناسب کودکان در سنین مهم حیات‌شان می‌شود.
شیر مادر تا ٦٠درصد بروز سندرم مرگ ناگهانی نوزادان را کاهش می‌دهد و ١٠ واحد ضریب هوشی آنها را بالا می‌برد. احتمال ابتلا به چاقی، دیابت و فشار خون، آلرژی، بیماری‌های قلبی و... در بزرگسالی، در میان نوزادانی که از شیر مادر تغذیه کرده‌اند، بسیار کاسته می‌شود. البته تغذیه با شیر مادر یکی از عوامل بسیار مهم و محوری در تامین سلامت مادران هم به شمار می‌رود.
براساس توصیه سازمان بهداشت جهانی، همه نوزادان باید تا ٦ماهگی حتما شیر مادر مصرف کنند، البته تغذیه با شیر مادر تا ٢سالگی باید ادامه داشته باشد. مطالعات جهانی نشان می‌دهد در صورت تغذیه با شیر مادر تا ٢٣ماهگی، زندگی حدود ٨٢٠ هزار کودک زیر ٥سال حفظ می‌شود. به عبارت ساده‌تر با این رویه مرگ و میر نوزادان در جهان کمتر از نصف خواهد شد.
تبلیغاتی که نه پایه علمی دارند و نه مستند هستند
سیدمحمدتقی حسینی‌طباطبایی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی با اشاره به رشد یک و چنددهم درصدی سالانه جمعیت، به می‌گوید:«اغلب زوجین با توجه به تحصیلات بالای‌شان، شاغل هستند و همین مساله سبب شده، زوجین به داشتن یک و نهایتا دو فرزند اکتفا کنند.
بنابراین اغلب مادران چند ماه اول عمر نوزادان‌شان -٦ماه اول زندگی نوزادشان- آنها را با شیر خودشان تغذیه می‌کنند و بعد به مصرف شیرخشک رو می‌آورند.» طباطبایی با تاکید بر برخی تبلیغات در فضای مجازی ادامه می‌دهد: «برخی تفکرات به اشتباه در فضای مجازی تبلیغ می‌شوند که روی مادران جوان تاثیر می‌گذارند. در این تبلیغات دادن شیر مادر را دلیل تغییر فرم بدن مادر عنوان می‌کنند که نه پایه علمی دارد و نه مستند هستند.»
در ترویج تغذیه با شیر مادر از تبلیغات غافل شده‌ایم
بنابر گفته‌های این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تبلیغات می‌تواند در افزایش تغذیه با شیر مادر تاثیر بسزایی داشته باشد. او با اشاره به اینکه می‌توان در این زمینه فیلم ساخت، مقاله نوشت و از نظر کارشناسان این حوزه بهره برد، می‌گوید: «امروزه تبلیغات، تاثیرگذاری بالایی دارند، بنابراین از این مساله می‌توان در بالا بردن انگیزه مادران در دادن شیر خودشان به نوزادان بهره برد و حتی روی مادران تحصیلکرده هم تاثیر گذاشت.»
طباطبایی یکی از دلایل بالا بودن آمار مصرف شیرخشک برای تغذیه نوزادان را خریدوفروش در مقیاس خُرد آن می‌داند و ادامه می‌دهد: «در برخی خانواده‌های فقیر، خرید چند قوطی شیرخشک با قیمت دولتی و فروختنش به نرخ آزاد می‌تواند یک منبع درآمد جدید به حساب بیاید. البته شاید تعداد این خرید و فروش‌ها خیلی چشمگیر نباشد اما در بالا رفتن آمار مصرف شیرخشک تاثیر می‌گذارد.»
هیچ شیر خشکی مشابه شیر مادر نیست
سیدمحمدتقی حسینی‌طباطبایی با اشاره به اینکه ثابت شده شیر مادر در رشد جسمانی و بالا رفتن هوش نوزادان تاثیر دارد، می‌گوید: «شیر مادر فاکتورهایی ایمنی دارد و از طریق گوارش جذب بدن نوزاد می‌شود، بنابراین سیستم ایمنی نوزاد ارتقا می‌یابد.» او ادامه می‌دهد: «هیچ شیر خشکی مشابه شیر مادر نیست و حتی در تبلیغات گسترده هم هیچ برندی مدعی نیست شیر خشک تولیدی‌اش عین شیر مادر است.»
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر اینکه شیر مادر سبب می‌شود نوزاد دچار آلرژی‌ها، مشکلات تنفسی و سینوسی نشود، عنوان می‌کند: «مادرانی که تغذیه مناسبی ندارند، متاسفانه شیر باکیفیتی ندارند. درواقع کیفیت شیر مادر ارتباط مستقیمی با تغذیه‌اش دارد.»
او اظهار می‌کند: «ژنتیک مادر در کیفیت شیر تاثیر ندارد، بنابراین توصیه می‌شود در هر شرایطی از شیر مادر برای تغذیه نوزاد استفاده شود. اینکه گفته می‌شود استرس و اضطراب مادر از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌شود هم یک باور اشتباه است. استرس مادر باعث کاهش حجم شیرش می‌شود، بنابراین نوزاد گرسنه می‌ماند و گریه می‌کند.»
طباطبایی با اشاره به اینکه در دنیا فرمول‌های مشابه دایه و مادر رضاعی را اجرایی می‌کنند تا همه نوزادان از نعمت شیر مادر بهره ببرند، می‌گوید: «برخی مادران داوطلبانه شیرشان را به بانک شیر اهدا می‌کنند. این شیرها برای نوزادان نارس استفاده می‌شود و بسیار در بهبود آنها و بالا رفتن سطح ایمنی‌شان موثر است.»
سبک زندگی مادر در حجم شیرش تاثیر دارد
به گفته فیروزه عسگرانی، فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم، اندوکرینولوژی به «شهروند» استراحت خیلی کم و بی‌توجهی به وضعیت سلامتی باعث کاهش حجم شیر در مادر می‌شود. بنابرنظر عسگرانی عواملی همچون استرس، رژیم غذایی نامناسب، استفاده بیش از حد از ادویه‌ها و مصرف بیش از حد کافئین در میزان حجم شیر مادر تاثیر مستقیم دارند. او مصرف سیگار و نوشیدن الکل را هم در کاهش حجم شیر مادر تاثیرگذار می‌داند. توصیه او به مادران این است که قبل از بارداری سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرند تا سلامت خود و نوزادشان را تامین کنند.
شیر مادر ضامن سلامت نوزاد است
بنابر گفته‌های این فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم، اندوکرینولوژی، وزارت بهداشت، سازمان رفاه و سازمان‌هایی که مسئول معیشت و تغذیه جامعه هستند، سبد غذایی برای خانواده‌های فقیر و مادران باردار و ... در نظر گرفته‌اند که اتفاق خوبی است چون سوءتغذیه مادران به عبارتی کمبود آهن، اسیدفولیک، ویتامین‌های گروه «ب» و ... تاثیر مستقیمی بر رشد جسمانی و هوش نوزادان‌شان دارد. بنابرنظر عسگرانی تغذیه با شیر مادر سبب می‌شود کودکان کمتر به بیماری‌های عفونی دچار شوند و در آینده احتمال ابتلا به برخی سرطان‌ها در آنها کاهش می‌یابد. درواقع تغذیه با شیر مادر سبب می‌شود هزینه‌های درمانی در آینده کاهش بیابد.
بیش از ٣دهه از تصویب قانون ترویج تغذیه با شیر مادر می‌گذرد
هر ساله از ١٠ تا ١٦مرداد - اول تا هفتم آگوست- هفته جهانی ترویج تغذیه با شیر مادر نامگذاری شده است. اهمیت تغذیه با شیر مادر تا جایی است که در سال ١٩٩٠ سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف، اجلاسی را در ایتالیا برگزار و بیانیه‌ای را برای تداوم، ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر صادر کرد.
در ایران نیز در سال ١٣٧٠ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی تصویب شده است. ایران نخستین کشور در منطقه مدیترانه شرقی است که در جهت ترویج تغذیه با شیر مادر قدم برداشته و در حال حاضر با وجود قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ایران یکی از کشورهای پیشرو در مسیر حمایت از مادران شاغل در دوران بارداری و شیردهی به حساب می‌آید.
قانون ١١ماده‌ای با ٤ تبصره در راستای ترویج تغذیه با شیر مادر
قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی، مشتمل بر ١١ ماده و ٤ تبصره است. ماده اول این قانون، بر ورود هر نوع شیرخشک و غذاهای کمکی شیرخوار با رعایت قانون مقررات صادرات و واردات کشور تاکید دارد. طبق این ماده قانون، شیرخشک فقط از طریق داروخانه‌ها باید توزیع شود.
مطابق ماده دوم این قانون، انتشار هرگونه جزوه، کتاب، نشریه و نظایر آن در مورد تغذیه شیرخواره با انواع شیرخشک و جانشین‌شونده‌های شیر مادر در تمام موارد منوط به رعایت ضوابط و معیارهایی خواهد بود که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین می‌شود. ماده سوم، مرخصی زایمان تا سه فرزند برای مادرانی که فرزند خود را شیر می‌دهند در بخش‌های دولتی و غیردولتی، چهار ماه تعیین کرده است. طبق ماده چهارم، دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت و دیگر دستگاه‌هایی که به لحاظ مقررات خاص استخدامی مشمول قانون کار نیستند، موظف به ایجاد تسهیلات مناسب برای تغذیه شیرخوارگان با شیر مادر در جوار محل کار کارکنان زن هستند.
تاکید بر تشکیل کمیته سیاست‌گذاری و نظارت بر ترویج تغذیه با شیر مادر
ماده پنجم، قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی بر تشکیل «کمیته سیاست‌گذاری و نظارت بر ترویج تغذیه با شیر مادر» در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تاکید دارد. ماده ششم به این مساله اختصاص دارد که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌تواند نسبت به تشکیل کمیته‌های ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی در استان‌ها اقدام کند.
طبق ماده هفتم شرح وظایف و اختیارات کمیته‌های موضوع این قانون در حدود صلاحیت و شرایط اجرای تصمیمات آنها و نحوه انتخاب و ترکیب اعضا کمیته‌های استانی به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که بنا به پیشنهاد وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
در ماده هشتم اعلام شده، اعضای کمیته‌های موضوع این قانون و مأموران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجازند از مرکز ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی و درمانی، داروخانه‌ها و سایر موسساتی که در ارتباط با تولید و توزیع جانشین‌شونده‌های شیر مادر فعالیت می‌کنند، بازدید به عمل آورند. البته این مؤسسات مکلف به همکاری هستند.
مطابق ماده نهم، متخلفان از اجرای این قانون، با رعایت مراتب و دفعات جرم، به تعزیر از قبیل نصب پارچه تخلف بر سر در داروخانه، تعطیل موقت آن، قطع موقت بعضی خدمات شهری یا جزای نقدی از یک تا صد میلیون ریال و در صورت تکرار جرم به حداکثر تعزیر و جزای نقدی در محاکم صالحه محکوم می‌شوند. ماده دهم اعلام کرده، آیین‌نامه اجرایی این قانون ظرف ٢ماه بنا به پیشنهاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید. البته طبق ماده یازدهم تمامی قوانین مغایر با این قانون لغو می‌شود.
ایران بزرگ‌ترین شبکه «بانک شیر مادر» در خاورمیانه است
اولین «بانک شیر مادر»، سال ١٩٩٠ میلادی در وین تاسیس شد. بعد از اتریش، کشورهای دیگر هم از این مساله الگوبرداری کردند و در حال حاضر نزدیک به ٦٠٠ «بانک شیر مادر» در جهان فعالیت می‌کنند. از این تعداد ٢١٠ بانک در اروپا مستقر هستند. اولین «بانک شیر مادر» ایران در سال ١٣٩٥ در بیمارستان الزهرا (س) با حضور نماینده یونیسف افتتاح شد.
«بانک شیر مادر» بعدی در بیمارستان شهید اکبرآبادی تاسیس شد. در ادامه بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) و سپس سایر مراکز به تاسیس این بانک اقدام کردند. در حال حاضر ١١ «بانک شیر مادر» در ایران فعالیت می‌کنند. درواقع ایران با ١١ «بانک شیر مادر»، بزرگ‌ترین شبکه «بانک شیر مادر» در خاورمیانه را به خود اختصاص داده است.
برخی مادران شیر اضافه‌شان را به بانک شیر مادر اهدا می‌کنند
به گفته عباس حبیب‌اللهی، رئیس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت، از سال‌ها پیش وقتی مادری نمی‌توانست به نوزاد خود شیر دهد، نوزاد از شیر دایه تغذیه می‌کرد اما، با زندگی مدرن امروزی پیدا کردن دایه و اطمینان از سلامت او سخت است. بنابرنظر حبیب‌اللهی، از طرفی موضوعات شرعی و رضاعی استفاده از شیر دایه نیز مطرح می‌شود که ممکن است در آینده مشکل‌آفرین شود؛ بر همین اساس، جهان راه‌حل این موضوع را در راه‌اندازی بانک شیر مادر دیده است. او با اشاره به اینکه مادرانی که شیرخوار کمتر از یک سال دارند و شیر آنها اضافه است، پس از بررسی‌ها و آزمایش‌های تخصصی سلامتی برای اطمینان از نداشتن بیماریHIV، هپاتیت و سایر عفونت‌ها شیر اضافه را به «بانک شیر مادر» اهدا می‌کنند.
تعرفه بیمارستانی دریافت شیر از «بانک شیر مادر» هر ساله توسط شورای عالی بیمه تعیین می‌شود
به گفته حبیب‌اللهی، در بانک شیر، فرآیندهایی از جمله پاستوریزه کردن روی شیر انجام می‌شود تا مطمئن شوند شیر آلودگی میکروبی ندارد و در نهایت فریز و نگهداری می‌شود تا برای نوزادانی که نیازمند دریافت شیر هستند، استفاده شود. بنابرنظر رئیس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت از خانواده نوزادی که نیازمند شیر مادر است، رضایت گرفته می‌شود تا زمانی که شیر خود مادر جریان پیدا کند از شیرهای بانک شیر برای نوزاد استفاده کنند. به گفته او تعرفه بیمارستانی دریافت شیر از «بانک شیر مادر» هر ساله توسط شورای عالی بیمه تعیین می‌شود و ١٠درصد آن را باید خانواده‌ها پرداخت کنند. این تعرفه بابت خدمات و اقداماتی است که روی شیرهای اهدایی انجام می‌شود تا این شیرها برای مصرف نوزادان نیازمند آماده و ایمن شود.
اهمیت تغذیه با شیر مادر در روایات و احادیث
اهمیت تغذیه با شیر مادر تا جایی است که هم متخصصان و پزشکان بر آن تاکید دارند و هم در دین مبین اسلام در قالب آیات قرآنی و روایات و احادیث بر آن صحه گذاشته شده است. به عنوان نمونه، آیه ٢٣٣ سوره البقره با مضمون «مادرانی که می‌خواهند به نحو کامل به فرزندان خود شیر دهند، لازم است ٢سال تمام آنها را از پستان خود شیر بدهند.» بر این مساله تاکید داشته است. البته سوره لقمان در آیه ١٤ می‌فرماید: «و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم، مادرش او را با زحمت حمل کرد و دوران شیرخوارگی او در ٢سال پایان می‌یابد.» پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز بر این موضوع مهم بهداشتی و سلامتی تاکید داشته‌اند.
به عنوان نمونه حضرت محمد (ص) می‌فرماید: «برای کودک هیچ شیری بهتر از شیر مادرش نیست.» امام علی (ع) هم فرموده‌اند: «کودک با هیچ شیری تغذیه نمی‌شود که به اندازه شیر مادر خویش مبارک و پر برکت باشد.» از امام صادق (ع) نیز نقل شده است: «زن در دوران بارداری، زایمان و شیر دادن اجر مجاهد در راه خدا را دارد و اگر در این دوران بمیرد برای او اجر شهید است.»
|
