اخبار داخلی فرهنگ و هنر وضعیت بازارهای هنری ایران در آستانه بازگشایی کنسرت‌ها/ کرونا چگونه هنرمندان را از کار و زندگی انداخت؟

پایگاه اطلاع‌رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا , يكشنبه 30 آبان 1400

وضعیت بازارهای هنری ایران در آستانه بازگشایی کنسرت‌ها/ کرونا چگونه هنرمندان را از کار و زندگی انداخت؟

صابرمحمدی-با این‌که کارشناسان، تغییر رفتار فرهنگی ـ فراغتی مردم را به عنوان یکی از آسیب‌های جدی شیوع ویروس کرونا در ایران معرفی می‌کنند، اما انتشار تازه‌ترین آمار فرهنگ رفتاری خانوار نشان می‌دهد که تا پیش از رکود صنعت سرگرمی در دوره تسلط کرونا نیز، پرکردن اوقات فراغت با مقولات فرهنگی، آمار بسیار نازلی داشته است.

صابرمحمدی-با این‌که کارشناسان، تغییر رفتار فرهنگی ـ فراغتی مردم را به عنوان یکی از آسیب‌های جدی شیوع ویروس کرونا در ایران معرفی می‌کنند، اما انتشار تازه‌ترین آمار فرهنگ رفتاری خانوار نشان می‌دهد که تا پیش از رکود صنعت سرگرمی در دوره تسلط کرونا نیز، پرکردن اوقات فراغت با مقولات فرهنگی، آمار بسیار نازلی داشته است.
تعطیلی فعالیت‌های اغلب حوزه‌های فرهنگ و هنر در بازه‌هایی از ۲۲ ماه اخیر که با شیوع ویروس کرونا در کشور مواجه بوده‌ایم، سبب شده که فعالان این حوزه‌ها علاوه بر آسیب‌های اقتصادی، از تغییر رفتار فرهنگی مردم برای پرکردن اوقات فراغت بگویند و نسبت به آن ابراز نگرانی کنند. بخشی از این تغییر، توانست اقتصاد برخی از حوزه‌های فرهنگ و هنر را به صورت نیم‌بند سر پا نگه دارد.
پیش از این نیز در کرونومی، طی گزارشی تحلیلی از تغییر رفتار مردم در تماشای محصولات تصویری گفتیم و نوشتیم که با وجود تعطیلی سینماها در پیک‌های شیوع کرونا و نیز استفاده پنجاه‌درصدی از ظرفیت سالن‌های سینما به هنگام فروکش‌کردن پیک‌ها، سامانه‌های پخش آنلاین فیلم‌ها، با رونق روبه‌رو شدند و شبکه نمایش خانگی با شیوه‌های نوظهور ارائه آثار توانست اقتصاد سینما را از ورشکستگی کامل نجات دهد. اما چنین ماجرایی در رابطه با گالری‌ها، تئاتر و کنسرت‌های موسیقی رخ نداد و این سه بازار هنری، از تعطیلی‌ها و اعمال دیگر محدودیت‌ها بسیار آسیب دیدند. در این میان، خلاف دیگر هنرها که پس از فروکش‌کردن آمارهای مرگ و میر و ابتلا، با بازگشایی نیم‌بند مواجه شده‌اند، کنسرت‌ها هم‌چنان تعطیل‌اند و جز جزیره کیش، برگزارکنندگان کنسرت‌ها هیچ جغرافیایی را برای برگزاری برنامه‌هایشان نمی‌یابند. تجربه برگزاری کنسرت آنلاین نیز از همان ماه‌های آغازین ورود ویروس به کشور، نشان داد که مانند تماشای آنلاین آثار هنرهای تجسمی و تئاتر، تجربه‌ای شکست‌خورده است. همین‌ها سبب شده که کارشناسان از آسیبی عمده سخن به میان آورند. اما انتشار نتایج اجرای یک طرح آمارگیری در مرکز آمار ایران نشان داد پیش از شیوع ویروس کرونا در کشور نیز، مردم چندان اوقات فراغتشان را با رفتن به سینما، تئاتر، کنسرت و گالری‌ها پر نمی‌کرده‌اند.
حقایق عجیب یک آمار
طرح آمارگيري از فرهنگ رفتاری خانوار از طرح‌هاي آماری جديد مركز آمار ايران است كه با هدف شناخت فعاليت‌ها و رفتارهاي فرهنگي خانوارها و استفاده از آن برای برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي كشور طراحی شده است.
نخستین‌بار سال ۱۳۹۷ بود که چنین طرحی اجرا شد و حالا نتایج اجرای این طرح مربوط به سال ۱۳۹۸ منتشر شده است؛ یعنی سال منتهی به شیوع ویروس کرونا در کشور. این آمارگیری در سال ۱۳۹۹، برای افراد ۱۵ساله و بیشتر انجام شده است است. در این آمارگیری به ۴۳ هزار و ۷۰۰ خانوار شهری و ۱۸ هزار و ۸۶۰ خانوار روستایی و در کل به ۶۲ هزار و ۵۶۰ خانوار مراجعه شده و اطلاعات مرتبط با حوزه کتاب و نشریات، موسیقی، شبکه‌های اجتماعی، فعالیت‌های ورزشی، تغذیه، سرمایه اجتماعی و... افراد ۱۵ ساله و بیشتر اخذ شده است. مهم‌ترین یافته‌های طرح در حوزه‌­های سینما، تئاتر و کنسرت این گونه است: ‏در یک سال منتهی به زمان آمارگیری، ۴‏/۱۳درصد از افراد ۱۵ساله و بيش‌تر اظهار کرده‌اند که به سینما رفته‌اند. ۳۳درصد از این افراد، یک بار به سینما رفته‌­اند که بالاترین درصد، و ۶‏/۴درصد، از این افراد پنج بار به سینما رفته­ اند که کمترین درصد را به خود اختصاص داده‌­اند. ‏۹‏/۵۴ % این افراد با خانواده، ۸‏/۴۱ % با دوستان، ۵‏/۲ % به تنهايي و ۸‏/۰ % با ساير افراد در سینما حضور یافته‌­اند.
در حوزه تئاتر،‏ در یک سال منتهی به زمان آمارگیری ۳‏/۳درصد از افراد ۱۵ساله و بيش‌تر به تماشای تئاتر رفته­‌اند. ۵‏/۴۴ درصد از این افراد ، یک بار به تماشای تئاتر رفته‌­اند که بالاترین درصد و ۳درصد نیز پنج بار به تئاتر رفته‌­اند که کمترین درصد را به خود اختصاص داده‌اند.
اما وضع برای کنسرت‌ها نیز، تقریبا به همین منوال است. نتایج اجرای این طرح آمارگیری نشان می‌دهد که در یک سال منتهی به زمان آمارگیری ۴درصد از افراد ۱۵ساله و بيش‌تر به کنسرت رفته‌­اند. ۵‏/۵۳درصد از این افراد، یک بار به کنسرت رفته‌اند که بالاترین درصد و ۶‏/۱درصد نیز پنج بار به کنسرت رفته‌اند که کمترین درصد را به خود اختصاص داده‌اند.
این آمار، حقیقتی تلخ را نشان می‌دهد: در سال ۱۳۹۸، حدود ۸۷درصد از مردم مطلقا به سینما نرفته‌اند. ۹۷درصد یک‌بار هم به تماشای نمایش ننشسته‌اند و ۹۶درصد نیز هیچ‌گاه در کنسرتی حاضر نشده‌اند. این آمار مربوط به پیش از شیوع ویروس کروناست؛ اعمال محدودیت‌ها از زمان شیوع ویروس کرونا برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری، حتما این آمار را با کاهشی فاجعه‌بارتر مواجه کرده است، اما آن‌چه پیداست این است که آسیبی که کرونا به این حوزه‌ها وارد آورده، جمعیت چشمگیری را هدف قرار نداده است.
کیش؛ پایتخت موسیقی ایران در دوران کرونا
سینماها، سالن‌های تئاتر، کتابفروشی‌ها، گالری‌های نمایش آثار هنرهای تجسمی و... فعالیت خود را هر چند با اعمال محدودیت‌ها و الزام به رعایت برخی پروتکل‌ها از سر گرفته‌اند، برگزاری کنسرت موسیقی هم از فردا در کشور آغاز می‌شود.
تاپیش از این البته، جزیره کیش، پایتخت برگزاری کنسرت در کشور بود اما برخی از هنرمندان نیز برگزاری کنسرت در کشورهای دیگر را انتخاب کرده‌ بودند؛ کشورهایی که آرام‌آرام، فعالیت‌های هنری را از دایره اعمال محدودیت‌ها خارج کرده‌اند. دو خواننده موسیقی پاپ، محسن ابراهیم‌زاده سوم آذرماه در اربیل عراق روی صحنه خواهد رفت و رضا صادقی نیز قرار است چهارم دی ماه در استانبول کنسرتی برگزار کند.
آسیب اقتصادی به نوازنده‌های کنسرت‌ها
تعطیلی کنسرت‌ها در ۲۲ ماه گذشته، علاوه بر شرکت‌های برگزارکننده و خواننده‌ها، به نوازنده‌ها آسیب زده است. مهرداد که نوازنده چند گروه موسیقی پاپ بوده است، می‌گوید همکاران او بیش‌ترین آسیب اقتصادی را تجربه کرده‌اند: «نوازنده‌های کنسرت‌ها، مانند کارگران روزمزد، درآمد خود را به کلی از دست داده‌اند. نوازنده‌ها کم‌ترین بهره اقتصادی را از برگزاری کنسرت‌ها می‌برند و حالا دو سال است همان را هم ندارند. این در حالی است که به هر حال برگزارکنندگان کنسرت‌ها و خواننده‌ها به خاطر درآمد بالا می‌توانستند در این دو سال به اصطلاح فعلا از جیب بخورند». او با اشاره به اینکه به هر حال همین ۴ درصدی که به سالن‌های برگزاری کنسرت‌ها می‌رفتند، بازار موسیقی را زنده نگه داشته بودند، می‌گوید: «تنها محل درآمد ما در این دوره، تدریس نوازندگی به صورت آنلاین بوده است. هر چند، این امکانی نیست که برای همه نوازنده‌ها فراهم باشد».
چه باید کرد؟
در وهله اول، همه فعالان کنسرت‌ها امیدوارند کاهش شیوع ویروس کرونا در کشور به جایی برسد که بتوانند فعالیت‌هایشان را پی بگیرند. اما عده‌ای هم هستند که از همان ابتدای شیوع ویروس در کشور، از لزوم اصلاح زیرساخت‌ها برای برگزاری کنسرت‌های آنلاین گفته‌اند. محمد مفتاح که کارشناس و پژوهشگر موسیقی است در این باره می‌گوید: «تجربه برگزاری کنسرت‌های آنلاین در اوایل سال ۱۳۹۹، تجربه خوبی نبود. پلتفرم‌هایی که کنسرت‌ها را پخش می‌کردند، بدون تقویت زیرساخت‌های اینترنتی به این کار دست زدند و همین باعث شد قطع و وصل‌های پیاپی و دیگر اختلال‌ها، مخاطبان و خواننده‌ها را از ادامه راه ناامید کند».
او ابراز امیدواری می‌کند که حالا پس از گذشت حدود دو سال، برنامه‌ریزی برای اصلاح زیرساخت‌های برگزاری آنلاین کنسرت‌ها به نتیجه رسیده باشد تا اهالی موسیقی هر چه زودتر به مدار جبران خسارت‌ها بازگردند. مفتاح معتقد است آمار تازه مرکز آمار ایران در رابطه با رفتار فرهنگی مردم برای اوقات فراغت، خبر از فاجعه‌ای نوظهور نمی‌دهد و مدت‌هاست وضع بر همین منوال است. این کارشناس حوزه موسیقی می‌گوید: «حقیقت این است که همین بازار ۴درصدی را باید به نوعی نجات داد».